MARC TULLI CICERÓ
Fragments de DISCURSOS
(Pro Cneo Pompeio; Pro Marcello; Pro Archia Poeta; Pro Sextio Roscio Amerino)
Text 1 (Cic. Pomp. 4)
L’any 66 a.C.el tribú del poble C. Manili va proposar d’encarregar a Gneu Pompeu el comandament de la guerra contra Mitríades, Rei del Pont. El Senat es mostrà reticent, en comportar un poder encara més per al famós general. Aleshores Ciceró pren la paraula a favor de Pompeu. Vet aquí un fragment del proemi.
Bellum grave et periculosum vestris vectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infertur, Mithridate ac Tigrane, quorum alter relictus, alter lacessitus occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitratur. Afferuntur ex Asia cottidie litterae equitibus Romanis, viris honestissimis, quorum magnae res aguntur in vestris vectigalibus exercendis occupatae, qui ad me pro necessitudine, quae mihi est cum illo ordine, causam rei publicae periculaque rerum suarum detulerunt: Bythyniae, quae nunc vestra provincia est, vicos exustos esse complures, ...
Text 2 (Cic. Pomp. 6)
Està en joc la política expansionista de Mitríades.
Genus est enim belli eius modi, quod maxime vestros animos excitare atque inflammare ad persequendi studium debeat: in quo agitur populi Romani gloria, quae vobis a maioribus cum magna in omnibus rebus, tum summa in re militari tradita est; agitur salus sociorum atque amicorum, pro qua multa maiores vestri magna et gravia bella gesserunt; aguntur certissima populi Romani vectigalia et maxima; quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis; aguntur bona multorum civium ...
Text 3 (Cic. Pomp. 7)
Mitríades ha perjudicat la imatge del poble romà.
Quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentes atque avidi laudis fuistis, delenda est vobis illa macula Mithridatico bello superiore concepta. Is enim, qui uno die tota in Asia tot in civitatibus uno nuntio atque una significatione cives Romanos omnes necandos trucidandosque curavit, non modo adhuc poenam nullam suo scelere dignam suscepit, sed ab illo tempore ita regnat, ut se non Ponti latebris occultare velit, sed emergere ex patrio regno atque in vestris vectigalibus, hoc est in Asiae luce, versari.
Text 4 (Cic. Pomp. 8)
Els generals romans fins ara no han fet res en contra de Mitríades.
Adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores, ut ab illo insignia victoriae, non victoriam reportarent. Triumphavit L. Sulla, triumphavit L. Murena de Mithridate, duo fortissimi viri et summi imperatores, sed ita triumphaverunt, ut ille pulsus superatusque regnaret. Verum tamen illis imperatoribus laus est tribuenda, quod egerunt, venia danda, quod reliquerunt, propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla revocavit.
Text 5 (Cic. Pomp. 11)
Per tal de convèncer el Senat, Ciceró recorda el que han fet els avantpassats en casos semblants.
Maiores nostri saepe mercatoribus aut naviculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt; vos tot milibus civium Romanorum uno nuntio atque uno tempore necatis quo tandem animo esse debetis? Legati quod erant appellati superbius, Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt; vos eum regem inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem vinculis ac verberibus atque omni supplicio excruciatum necavit? Illi libertatem imminutam civium Romanorum non tulerunt; vos ereptam vitam neglegetis?
Text 6 (Cic. Pomp. 12/13)
Recorda el que els aliats esperen de Roma.:
Imminent duo reges toti Asiae non solum vobis inimicissimi, sed etiam vestris sociis atque amicis; civitates autem omnes cuncta Asia atque Graecia vestrum auxilium exspectare propter periculi magnitudinem coguntur. Vident et sentiunt hoc idem, quod vos, unum virum esse, in quo summa sint omnia, et eum propter esse; cuius adventu ipso atque nomine, tametsi ille ad maritimum bellum venerit, tamen impetus hostium repressos esse intellegunt ac retardatos. Hi vos tacite rogant, ut se dignos existimetis, quorum salutem tali viro commendetis.
Text 7 (Cic. Pomp. 14)
Els impostos de Roma estan amenaçats.
Si propter socios nulla ipsi iniuria lacessiti maiores nostri cum Antiocho, cum Philippo, cum Poenis bella gesserunt, quanto vos studio convenit iniuriis provocatos sociorum salutem una cum imperii vestri dignitate defendere, praesertim cum de maximis vestris vectigalibus agatur? Nam ceterarum provinciarum vectigalia, Quirites, tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus; Asia vero tam opima est ac fertilis, ut et ubertate agrorum ... et multitudine earum rerum, quae exportentur, facile omnibus terris antecellat.
Text 8 (Cic. Pomp. 14/15)
Haec vobis provincia, Quirites, non modo a calamitate, sed etiam a metu calamitatis est defendenda. Nam in ceteris rebus cum venit calamitas, tum detrimentum accipitur; at in vectigalibus non solum adventus mali, sed etiam metus ipse affert calamitatem. Nam cum hostium copiae non longe absunt, etiamsi irruptio nulla facta est, tamen pascua relinquuntur, agri cultura deseritur, mercatorum navigatio conquiescit. Ita neque ex portu neque ex decumis neque ex scriptura vectigal conservari potest.
Text 9 (Cic. Pomp. 16)
Mitríades és un perill per als habitants de la província d’Àsia.
Quo animo esse existimatis aut eos, qui vectigalia nobis pensitant, aut eos, qui exercent atque exigunt, cum duo reges cum maximis copiis propter adsint, cum una excursio equitatus perbrevi tempore totius anni vectigal auferre possit, cum publicani familias maximas, quas in agris, quas in portibus atque custodiis habent, magno periculo se habere arbitrentur? Num putatis vos illis rebus frui posse, nisi eos, qui vobis fructui sunt, conservaveritis non solum calamitate, sed etiam calamitatis formidine liberatos?
Text 10 (Cic. Pomp. 17/18)
El patrimoni de molts romans està en perill.
Etenim, si vectigalia nervos esse rei publicae semper duximus, eum certe ordinem, qui exercet illa, firmamentum ceterorum ordinum recte esse dicemus. Deinde ex ceteris ordinibus homines gnavi atque industrii partim ipsi in Asia negotiantur, partim in ea provincia pecunias magnas collocatas habent. Est igitur humanitatis vestrae magnum numerum eorum civium calamitate prohibere, sapientiae videre multorum civium calamitatem a re publica seiunctam esse non posse.
Text 11 (Cic. Pomp. 19)
Està en perill el capital de molts inversors.
Non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem: haec fides atque haec ratio pecuniarum, quae Romae, quae in foro versatur, implicata est cum illis pecuniis Asiaticis et cohaeret; ruere illa non possunt, ut haec non eodem labefacta motu concidant. Quare videte, ne non dubitandum vobis sit omni studio ad id bellum incumbere, in quo gloria nominis vestri, salus sociorum, vectigalia maxima, fortunae plurimorum civium coniunctae cum re publica defendantur.
Text 12 (Cic. Pomp. 27)
Les virtuts d’un general són quatre.
Utinam, Quirites, virorum fortium atque innocentium copiam tantam haberetis, ut haec vobis deliberatio difficilis esset, quemnam potissimum tantis rebus ac tanto bello praeficiendum esse putaretis! Nunc vero cum sit unus Cn. Pompeius, qui non modo eorum hominum, qui nunc sunt, gloriam, sed etiam antiquitatis memoriam virtute superaverit, quae res est, quae cuiusquam animum in hac causa dubium facere possit? Ego enim sic existimo in summo imperatore quattuor has res inesse oportere, scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem.
Text 13 (Cic. Pomp. 31)
Pompeu és l’home que hem de mester, la seva victòria contra els pirates així ho indica.
Testes nunc vero iam omnes sunt orae atque omnes ceterae gentes ac nationes, denique maria omnia cum universa, tum in singulis oris omnes sinus atque portus. Quis enim toto mari locus per hos annos aut tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset, aut tam fuit abditus, ut lateret? Quis navigavit, qui non se aut mortis aut servitutis periculo committeret, cum aut hieme aut referto praedonum mari navigaret? Hoc tantum bellum ... quis umquam arbitraretur aut ab omnibus imperatoribus uno anno aut omnibus annis ab uno imperatore confici posse?
Text 14 (Cic. Pomp. 40)
La conducta de Pompeu ha estat exemplar.
Non enim illum ars inaudita quaedam gubernandi aut venti aliqui novi tam celeriter in ultimas terras pertulerunt, sed eae res, quae ceteros remorari solent, non retardaverunt: non avaritia ab instituto cursu ad praedam aliquam devocavit, non libido ad voluptatem, non amoenitas ad delectationem, non nobilitas urbis ad cognitionem, non denique labor ipse ad quietem; postremo signa et tabulas ceteraque ornamenta Graecorum oppidorum, quae ceteri tollenda esse arbitrantur, ea sibi ille ne visenda quidem esse existimavit.
Text 15 (Cic. Pomp. 41)
Itaque omnes nunc in iis locis Cn. Pompeium sicut aliquem non ex hac urbe missum, sed de caelo delapsum intuentur; nunc denique incipiunt credere fuisse homines Romanos hac quondam continentia, quod iam nationibus exteris incredibile ac falso memoriae proditum videbatur; nunc imperii vestri splendor illis gentibus lucem afferre coepit; nunc intellegunt non sine causa maiores suos tum, cum ea temperantia magistratus habebamus, servire populo Romano quam imperare maluisse.
Text 16 (Cic. Pomp. 60)
Contra les dificultats constitucionals al comandament de Pompeu.
"At enim ne quid novi fiat contra exempla atque instituta maiorum!" Non dicam hoc loco maiores nostros semper in pace consuetudini, in bello utilitati paruisse, semper ad novos casus temporum novorum consiliorum rationes accommodavisse; non dicam duo bella maxima, Punicum atque Hispaniense, ab uno imperatore esse confecta duasque urbes potentissimas, quae huic imperio maxime minitabantur, Carthaginem atque Numantiam, ab eodem Scipione esse deletas; non commemorabo nuper ita vobis patribusque vestris esse visum, ut in uno C. Mario spes imperii poneretur ...
Text 17 (Cic. Pomp. 65)
Difficile est dictu, Quirites, quanto in odio simus apud exteras nationes propter eorum, quos ad eas per hos annos cum imperio misimus, libidines et iniurias. Quod enim fanum putatis in illis terris nostris magistratibus religiosum, quam civitatem sanctam, quam domum satis clausam ac munitam fuisse? Urbes iam locupletes et copiosae requiruntur, quibus causa belli propter diripiendi cupiditatem inferatur. ... Pro sociis vos contra hostes exercitum mittere putatis an hostium simulatione contra socios atque amicos?
Text 18 (Cic. Pomp. 66)
Quae civitas est in Asia, quae non modo imperatoris aut legati, sed unius tribuni militum animos ac spiritus capere possit? Quare, etiamsi quem habetis, qui collatis signis exercitus regios superare posse videatur, tamen, nisi erit idem, qui a pecuniis sociorum, qui ab eorum coniugibus ac liberis, qui ab ornamentis fanorum atque oppidorum, qui ab auro gazaque regia manus, oculos, animum cohibere possit, non erit idoneus, qui ad bellum Asiaticum regiumque mittatur. ... Quare nolite dubitare, quin huic uni credatis omnia!
Text 19 (Cic. Arch. 4)
En la defensa del poeta Archias (62 aC.) Ciceró recorre l’historial del seu client A. Licinius Archias. Vet aquí un fragment:
Ut primum ex pueris excessit Archias atque ab iis artibus, quibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet, se ad scribendi studium contulit, primum Antiochiae - (nam ibi natus est loco nobili) - , in celebri quondam urbe et copiosa atque eruditissimis hominibus liberalissimisque studiis affluenti, celeriter antecellere omnibus ingenii gloria ei contigit. Post in ceteris Asiae partibus cunctaque Graecia sic eius adventus celebrabatur, ut famam ingenii exspectatio hominis, exspectationem ipsius adventus admiratioque superaret.
Text 20 (Cic. Arch. 5)
Arribada d’Archias a Itàlia i a Roma.
Erat Italia tum plena Graecarum artium ac disciplinarum studiaque haec et in Latio vehementius tum colebantur quam nunc iisdem in oppidis et hic Romae propter tranquillitatem rei publicae non neglegebantur. Itaque hunc et Tarentini et Locrenses et Regini et Neapolitani civitate ceterisque praemiis donaverunt et omnes, qui aliquid de ingeniis poterant iudicare, cognitione atque hospitio dignum existimaverunt. Hac tanta celebritate famae, cum esset iam absentibus notus, Romam venit Mario consule et Catulo.
.
Text 21 (Cic. Arch. 5/6)
La ciutadania romana és posada en qüestió.
Romam venit Mario consule et Catulo. Statim Luculli, cum praetextatus etiam tum Archias fuit, eum domum suam receperunt. Sed erat hoc non solum ingenii ac litterarum, verum etiam naturae atque virtutis, ut domus, quae huius adulescentiae prima fuit, eadem esset familiarissima senectuti. Erat temporibus illis iucundus Q. Metello illi Numidico et eius Pio filio, audiebatur a M. Aemilio, vivebat cum Q. Catulo et patre et filio, a L. Crasso colebatur. Eum non solum colebant ii, qui aliquid percipere atque audire studebant, verum etiam si qui forte simulabant.
Text 22 (Cic. Arch. 6/7)
Com Archias va aconseguir la ciutadania romana.
Satis longe intervallo, cum esset cum M. Lucullo in Siciliam profectus et cum ex ea provincia cum eodem Lucullo decederet, venit Heracleam. Quae cum esset civitas aequissimo iure ac foedere, ascribi se in eam civitatem voluit idque, cum ipse per se dignus putaretur, tum auctoritate et gratia Luculli ab Heracliensibus impetravit. Data est civitas Silvani lege et Carbonis:
Cum hic domicilium Romae multos iam annos haberet, professus est apud praetorem Q. Metellum, familiarissimum suum.
Text 23 (Cic. Arch. 8)
La ciutadania no és il.legal, ha acomplert els requisits.
Quid enim horum infirmari, Gratti, potest? Heracleaene Archiam tum ascriptum esse negabis? Adest vir summa auctoritate et religione et fide, M. Lucullus, qui se non opinari, sed scire, non audivisse, sed vidisse, non interfuisse, sed egisse dicit. Adsunt Heraclienses legati, nobilissimi homines; huius iudicii causa cum mandatis et cum publico testimonio venerunt; qui hunc ascriptum Heracliensem dicunt. Hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas, quas Italico bello incenso tabulario interisse scimus omnes.
Text 24 (Cic. Arch. 12)
Qualitats del seu client.
Quaeres a nobis, Gratti, cur tantopere hoc homine delectemur? Quia suppeditat nobis, ubi et animus ex hoc forensi strepitu reficiatur et aures convicio defessae conquiescant. An tu existimas aut suppetere nobis posse, quod cottidie dicamus in tanta varietate rerum, nisi animos nostros doctrina excolamus, auf ferre animos tantam posse contentionem, nisi eos doctrina eadem relaxemus? Ego vero fateor me his studiis esse deditum. ... Ex his studiis haec quoque crescit oratio et facultas, quae - quantacumque est in me - numquam amicorum periculis defuit.
Text 25 (Cic. Arch. 20)
Relacions del poeta amb coneguts polítics.
Archias et Cimbricas res adulescens attigit et ipsi illi C. Mario, qui durior ad haec studia videbatur, iucundus fuit. Neque enim quisquam est tam aversus a Musis, qui non mandari versibus aeternum suorum laborum praeconium facile patiatur. Themistoclem illum, summum Athenis virum, dixisse aiunt, cum ex eo quaereretur, quod acroama aut cuius vocem libentissime audiret: eius, a quo sua virtus optime praedicaretur. Itaque ille Marius item eximie L. Plotium dilexit, cuius ingenio putabat ea, quae gesserat, posse celebrari.
Text 26 (Cic. Arch. 21)
Amistat amb Lúcul.
Mithridaticum vero bellum magnum atque difficile et in multa varietate terra marique versatum totum ab hoc expressum est. Qui libri non modo L. Lucullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam populi Romani nomen illustrant. Populus enim Romanus aperuit Lucullo imperante Pontum et regiis quondam opibus et ipsa naturae regione vallatum; populi Romani exercitus eodem duce non maxima manu innumerabiles Armeniorum copias fudit; populi Romani laus est urbem amicissimum Cyzicenorum eiusdem consilio ex belli ore ac faucibus ereptam esse. ...
Text 27 (Cic. Arch. 24)
Amistat d’Archias amb el general Licini Lúcul, de qui esmenta els seus èxits.
Quam multos scriptores rerum suarum Magnus ille Alexander secum habuisse dicitur! Atque is tamen, cum in Sigeo ad Achillis tumulum adstitisset, "O fortunate", inquit, "adulescens, qui tuae virtutis Homerum praeconem inveneris!" Nam, nisi illi ars illa exstitisset, idem tumulus, qui corpus eius contexerat, nomen etiam obruisset! Quid? Noster hic Magnus, qui cum virtute fortunam adaequavit, nonne Theophanem Mytilenaeum, scriptorem rerum suarum, in contione militum civitate donavit et nostri milites, dulcedine quadam gloriae commoti, illud magno clamore approbaverunt?
Text 28 (Cic. Arch. 26/27)
La causa de la denúncia està en la rivalitat entre Licini Lúcul i Pompeu.
Neque enim est hoc dissimulandum, quod obscurari non potest, sed prae nobis ferendum: Trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur. Ipsi illi philosophi etiam illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt: in eo ipso, in quo praedicationem nobilitatemque despiciunt, praedicari de se ac nominari volunt. ... Qua re in qua urbe imperatores prope armati poetarum nomen et Musarum delubra coluerunt, in ea non debent togati iudices a Musarum honore et a poetarum salute abhorrere.
Text 29 (Cic. Arch. 28)
Iam de meo quodam amore gloriae nimis acri fortasse vobis, iudices, confitebor. Nam quas res in consulatu nostro vobiscum simul pro salute huius imperii et pro vita civium proque universa re publica gessimus, attigit hic versibus atque incohavit. Quibus auditis hunc ad perficiendum adornavi. Nullam enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis et gloriae. Qua quidem detracta, iudices, quid est, quod in hoc tam exiguo vitae curriculo et tam brevi tantis in laboribus nos exerceamus?
Text 30 (Cic. Arch. 30)
Statuas et imagines, non animorum simulacra, sed corporum, studiose multi summi homines reliquerunt: consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multo malle debemus summis ingeniis expressam et politam? Ego vero omnia, quae gerebam, iam tum in gerendo spargere me ac disseminare arbitrabar in omnis terrae memoriam sempiternam. Haec vero sive a meo sensu post mortem afutura est, sive, ut sapientissimi homines putaverunt, ad aliquam animi mei partem pertinebit, nunc quidem certe cogitatione quadam speque delector.
Text 31 (Cic. Marc. 1-2)
Cèsar havia vençut a Pompeu, el representant del Senat. Ciceró i altres antics pompeians foren amnistiats. El 46 aC. Al consular M. Marcel li és permès de tornar a Roma de l’exili, aleshores Ciceró, en presència de Cèsar fa un discurs d’agraïment.
Diuturni silentii, patres conscripti, quo eram his temporibus usus non timore aliquo, sed partim dolore, partim verecundia, finem hodiernus dies attulit idemque initium, quae vellem quaeque sentirem, meo pristino more dicendi. Tantam enim mansuetudinem, tam inusitatam inauditamque clementiam, tantum in summa potestate rerum omnium modum, tam denique incredibilem sapientiam ac paene divinam tacitus praeterire nullo modo possum. M. enim Marcello vobis, patres conscripti, reique publicae reddito non illius solum, sed etiam meam vocem et auctoritatem et vobis et rei publicae conservatam ac restitutam esse puto.
Text 32 (Cic. Marc. 2)
Dolebam, patres conscripti, et vehementer angebar virum talem, qui in eadem causa in qua ego fuisset, non in eadem esse fortuna; nec fas esse ducebam versari me in nostro vetere curriculo, illo aemulo atque imitatore studiorum ac laborum meorum quasi quodam socio et comite a me distracto. Ergo et mihi meae pristinae vitae consuetudinem, C. Caesar, interclusam aperuisti et his omnibus ad bene de omni re publica sperandum quasi signum aliquod sustulisti.
Text 33 (Cic. Marc. 6-7)
Distinció entre la fama militar de Cèsar, i altres glòries obtingudes gràcies als antics pompeians.
Quae quidem nisi magna esse fatear, amens sim; sed tamen sunt alia maiora. Nam bellicas laudes solent quidam extenuare verbis easque detrahere ducibus, communicare cum multis, ne propriae sint imperatorum. Et certe in armis militum virtus, locorum opportunitas, auxilia sociorum, classes multum iuvant; maximam vero partem quasi suo iure Fortuna sibi vindicat: quidquid est prospere gestum, id paene omne ducit suum. At vero huius gloriae, C. Caesar, quam paulo ante adeptus es, socium habes neminem; totum hoc est tuum.
Text 34 (Cic. Marc. 8)
Domuisti gentes immanitate barbaras, multitudine innumerabiles, locis infinitas, omni copiarum genere abundantes; ea tamen vicisti, quae et naturam et et condicionem, ut vinci possent, habebant. Nulla est enim tanta vis, quae non ferro et viribus debilitari frangique possit. Animum vincere, iracundiam cohibere, victo temperare, adversarium nobilitate, ingenio, virtute praestantem non modo extollere iacentem, sed etiam amplificare eius pristinam dignitatem: haec qui facit, non ego eum cum summis viris comparo, sed etiam simillimum deo iudico.
Text 35 (Cic. Marc. 13)
Importància del perdó de Cèsar.
Omnes, qui ad illa arma fato nescio quo rei publicae funesto sumus compulsi, etsi aliqua culpa tenemur erroris humani, scelere certe liberati sumus. Nam, cum M. Marcellum deprecantibus vobis rei publicae conservavit, me et mihi et rei publicae nullo deprecante, reliquos amplissimos viros et sibi ipsos et patriae reddidit; quorum et frequentiam et dignitatem hoc in consessu videtis: non ille hostes induxit in curiam, sed iudicavit a plerisque ignoratione potius et falso atque inani metu quam cupiditate aut crudelitate bellum esse susceptum.
Text 36 (Cic. Marc. 17a)
Posició de l’orador durant la guerra civil.
Ego nec illa nec ulla umquam secutus sum arma civilia, semperque mea consilia pacis et togae socia, non belli atque armorum fuerunt. Hominem sum secutus privato officio, non publico, tantumque apud me grati animi fidelis memoria valuit, ut nulla non modo cupiditate, sed ne spe quidem prudens et sciens tamquam ad interitum ruerem voluntarium. Quod quidem meum consilium minime ignotum fuit. Nam et in hoc ordine integra re multa de pace dixi et in ipso bello eadem sensi.
Text 37 (Cic. Marc. 17b)
Cèsar podria haver preferit la pau a la guerra.
Vidimus tuam victoriam proeliorum exitu terminatam, gladium vagina vacuum in urbe non vidimus. Quos amisimus cives, eos Martis vis perculit, non ira victoriae, ut dubitare debeat nemo, quin multos, si posset, C. Caesar ab inferis excitaret, quoniam ex eadem acie conservat, quos potest. Alterius vero partis nihil amplius dicam quam, id quod omnes verebamur, nimis iracundam futuram fuisse victoriam. Quidam enim non modo armatis, sed interdum etiam otiosis minabantur.
Text 38 (Cic. Marc. 19)
Quare gaude tuo isto tam excellenti bono et fruere cum fortuna et gloria, tum etiam natura et moribus tuis; ex quo quidem maximus est fructus iucunditasque sapienti. Cetera cum tua recordaberis, etsi persaepe virtuti, tamen plerumque felicitati tuae gratulaberis; de nobis, quos in re publica tecum simul esse voluisti, quotiens cogitabis, totiens de maximis tuis beneficiis, totiens de incredibili liberalitate, totiens de singulari sapientia cogitabis; quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere.
Text 39 (Cic. Marc. 20)
El perdó de Cèsar és més gran que la seva reputació militar.
Tantus est enim splendor in laude vera, tanta in magnitudine animi et consilii dignitas, ut haec a Virtute donata, cetera a Fortuna commodata esse videantur. Noli igitur in conservandis viris bonis defatigari, non cupiditate praesertim aliqua aut pravitate lapsis, sed opinione officii stulta fortasse, certe non improba, et specie quadam rei publicae. Non enim tua ulla culpa est, si te aliqui timuerunt, contraque summa laus, quod minime te timendum fuisse senserunt.
Text 40 (Cic. Marc. 23)
Acabada la guerra, Cèsar té un quants reptes al davant.
Omnia sunt excitanda tibi, C. Caesar, uni, quae iacere sentis belli ipsius impetu perculsa atque prostrata: constituenda iudicia, revocanda fides, comprimendae libidines, propaganda suboles, omnia, quae dilapsa iam diffluxerunt, severis legibus vincienda sunt. Non fuit recusandum in tanto civili bello, tanto animorum ardore et armorum, quin quassata res publica multa perderet et ornamenta dignitatis et praesidia stabilitatis suae, multaque uterque dux faceret armatus, quae idem togatus fieri prohibuisset. Quae tibi nunc omnia belli vulnera sananda sunt.
Text 41 (Cic. Marc. 25/26)
Quid, si istud ne gloriae quidem satis est? "Parumne", inquies, "magna relinquemus?" Immo vero aliis quamvis multis satis, tibi uni parum. Si rerum tuarum immortalium, C. Caesar, hic exitus futurus sit, ut devictis adversariis rem publicam in eo statu relinqueres, in quo nunc est, vide, quaeso, ne tua divina virtus admirationis plus sit habitura quam gloria, siquidem gloria est illustris et pervagata magnorum vel in suos cives vel in patriam vel in omne genus hominum fama meritorum.
Text 42 (Cic. Marc. 27)
Haec igitur tibi reliqua pars est, hic restat actus, in hoc elaborandum est, ut rem publicam constituas, eaque tu imprimis summa tranquillitate et otio perfruaris; tum te, si voles, cum et patriae, quod debes, solveris et naturam ipsam expleveris satietate vivendi, satis diu vixisse dicito! Quamquam iste tuus animus numquam his angustiis, quas natura nobis ad vivendum dedit, contentus fuit, semper immortalitatis amore flagravit.
Text 43 (Cic. Marc. 28)
Illa vita est tua, quae vigebit memoria saeculorum omnium, quam posteritas alet, quam ipsa aeternitas semper tuebitur. Huic tu inservias, huic te ostentes oportet; quae quidem, quae miretur, iam pridem multa habet; nunc etiam, quae laudet, exspectat. Obstupescent posteri certe imperia, provincias, Rhenum, Oceanum, Nilum ... . Sed nisi haec urbs tuis consiliis et institutis stabilita erit, vagabitur modo tuum nomen longe atque late, sedem stabilem et domicilium certum non habebit.
Text 44 (Cic. Marc. 29)
Erit inter eos etiam, qui nascentur, sicut inter nos fuit, magna dissensio, cum alii laudibus ad caelum res tuas gestas efferent, alii fortasse aliquid requirent, idque vel maximum, nisi belli civilis incendium salute patriae restinxeris, ut illud fati fuisse videatur, hoc consilii. Servi igitur iis etiam iudicibus, qui multis saeculis post de te iudicabunt - et quidem haud scio an incorruptius quam nos! Nam et sine amore et sine cupiditate et rursus sine odio et sine invidia iudicabunt.
Text 45 (Cic. Marc. 30/31)
Diversae voluntates civium fuerunt distractaeque sententiae. Non enim consiliis solum et studiis, sed armis etiam et castris dissidebamus: erat certamen inter clarissimos duces; multi dubitabant, quid optimum esset, multi, quid sibi expediret, multi, quid deceret, nonnulli etiam, quid liceret. Perfuncta res publica est hoc misero fatalique bello; vicit is, qui non fortuna inflammaret odium suum, sed bonitate leniret, nec qui omnes, quibus iratus esset, etiam exilio aut morte dignos iudicaret.
Text 46 (Cic. Rosc. 77)
A la tardor del 81 a.C., just acabades les proscrpcions de lèpoca de Sul.la, Sextus Roscius és assassinat a Roma tornant d’un sopar amb amics. Al matí següent la notícia de la mort arriba a Amèria, ciutat al nord de Roma, no al seu fill, que administrava la propietat del seu pare, sinó al parent Titus Roscius Capito, que estava barallat amb el pare mort. Poc després rep la notícia Chrysogonus, el poderós aliat de Sul.la, fa posar el el nom del mort a la llista ja tancada de proscripcions, confisca els seus béns i els lliura, a baix preu, a Titus Roscius Magnus, germà de l’anterior, i acusa al fill de l’assassinat del pare.
Quod in tali crimine innocentibus saluti esse solet, ut servos in quaestionem polliceantur, id Sex. Roscio facere non licet! Vos, qui hunc accusatis, omnes eius servos habetis: unus puer, victus cotidiani administer, ex tanta familia Sex. Roscio relictus non est. Aliquotiens duos servos paternos in quaestionem ab adversariis Sex. Roscius postulavit; meministisne T. Roscium recusare? Quid? Ii servi ubi sunt? Apud Chrysogonum sunt in honore et pretio. Etiamnunc, ut ex iis quaeratur, ego postulo, hic orat atque obsecrat.
Text 47 (Cic. Rosc. 78)
Diu que l’acusador ha rebutjat d’interrogar els esclaus que acompanyaven l’assassinat
Dubitate etiamnunc, iudices, si potestis, a quo Sex. Roscius sit occisus: ab eone, qui propter illius mortem in egestate et insidiis versatur, cui ne quaerendi quidem de morte patris potestas permittitur, an ab iis, qui quaestionem fugitant, bona possident, in caede atque ex caede vivunt. Omnia, iudices, in hac causa sunt misera atque indigna; tamen hoc nihil neque acerbius neque iniquius proferri potest: mortis paternae de servis paternis quaestionem habere filio non licet.
Text 48 (Cic. Rosc. 96)
Occiso Sex. Roscio quis primus Ameriam nuntiat? - Mallius Glaucia, tuus cliens et familiaris. - Quod attinuit eum potissimum nuntiare, quod, si nullum iam antea consilium de morte ac de bonis eius inieras nullamque societatem neque sceleris neque praemii cum homine ullo coieras, ad te minime omnium pertinebat? Et, cum Ameriae Sex. Roscio domus, uxor, liberique essent, cum tot propinqui cognatique optime convenientes, qua ratione factum est, ut iste tuus cliens, sceleris tui nuntius, T. Roscio Capitoni potissimum nuntiaret?
Text 49 (Cic. Rosc. 88)
Restat, iudices, ut hoc dubitamus, uter potius Sex. Roscium occiderit: is, ad quem morte eius divitiae venerint, an is, ad quem mendicitas; is, qui antea tenuis fuerit, an is, qui postea factus sit egentissimus; is, qui ardens avaritia feratur infestus in suos, an is, qui semper ita vixerit, ut quaestum novisset nullum, fructum autem eum solum, quem labore peperisset; is, qui omnium sectorum audacissimus sit, an is, qui propter fori iudiciorumque insolentiam non modo subsellia, verum etiam urbem ipsam reformidet.
Text 50 (Cic. Rosc. 84/85)
Recorda els principis jurídics de tota investigació.
L. Cassius ille, quem populus Romanus verissimum et sapientissimum iudicem putabat, identidem in causis quaerere solebat, "cui bono" fuisset. Sic vita hominum est, ut ad maleficium nemo conetur sine spe atque emolumento accedere. Hunc quaesitorem ac iudicem fugiebant atque horrebant ii, quibus periculum creabatur, ideo quod, tametsi veritatis erat amicus, tamen natura non tam propensus ad misericordiam quam applicatus ad severitatem videbatur. Ego facile me paterer illo ipso acerrimo iudice quaerente pro Sex. Roscio dicere.
Text 51 (Cic. Rosc. 92)
Sobre la coartada de Roscius Magnus.
Videamus nunc, quae facultas suscipiendi maleficii fuerit! "Ubi occisus est Sex. Roscius?" - "Romae" - "Quid? Tu, T. Rosci, ubi tum eras?" - "Romae. Verum quid ad rem? Et alii multi." - "Quasi id agatur, quis ex tanta multitudine occideret, ac non hoc quaeratur, eum, qui Romae sit occisus, utrum veri similius sit ab eo esse occisum, qui assiduus eo tempore Romae fuerit, an ab eo, qui multis annis Romam omnino non accesserit." - "Erat tum multitudo sicariorum et homines impune occidebantur."
Text 52 (Cic. Rosc. 98)
Nonne vobis haec, quae audivistis, cernere oculis videmini, iudices? Non illum miserum, ignarum casus sui redeuntem a cena videtis, non positas insidias, non impetum repentinum? Non versatur ante oculos vobis in caede Glaucia? Non adest iste T. Roscius? Non suis manibus in curru collocat Automedontem illum, sui sceleris acerbissimi nefariaeque victoriae nuntium? Non orat, ut Capitoni quam primum nuntiet? Quid erat, quod Capitonem primum scire voluerit? Nescio, nisi hoc video, Capitonem de tribus et decem fundis tres nobilissimos fundos possidere.
Text 53 (Cic. Rosc. 154)
Vestrum nemo est, quin intellegat populum Romanum, qui quondam in hostes lenissimus existimabatur, hoc tempore domestica crudelitate laborare. Hanc tollite ex civitate, iudices, hanc pati nolite diutius in hac re publica versari, quae non modo id habet in se mali, quod tot cives atrocissime sustulit, verum etiam hominibus lenissimis ademit misericordiam consuetudine incommodorum. Nam cum omnibus horis aliquid atrociter fieri videmus aut audimus, etiam qui natura mitissimi sumus, assiduitate molestiarum sensum omnem humanitatis ex animis amittimus.